Równe sto lat mija od powstania C.K. Szkoły Realnej, która dała początek dzisiejszemu Liceum Ogólnokształcącemu im. Mikołaja Kopernika w Tarnobrzegu. W ciągu tego wieku szkoła przechodziła różne koleje losu, będące odzwierciedleniem zmian, jakie zachodziły w mieście i w całym kraju. Dla tego pierwszego stała się jednym z najważniejszych symboli, Polsce zaś, dała rzesze wybitnych absolwentów.

C.K. Szkoła Realna w Tarnobrzegu

W 1901 roku koło Włościańskie w Radzie Powiatowej wyszło z inicjatywą utworzenia w Tarnobrzegu szkoły średniej. Została ona poparta na szczeblu lokalnym przez takie osobistości, jak hr. Zdzisław Tarnowski i Wojciech Wiącek, doczekała się również aprobaty namiestnika Galicji, Michała Bobrzyńskiego. Wysiłki i starania wielu ludzi zaowocowały powołaniem do życia 22 sierpnia 1909 roku C.K. Wyższej Szkoły Realnej, z siedmioletnim cyklem nauczania i trzema językami (polskim, francuskim i niemieckim). Dyrektorem placówki został Stanisław Sobiński.

Fakt powołania szkoły średniej dobrze świadczy o mieszkańcach Tarnobrzega i wystawia dobre świadectwo ówczesnym ojcom miasta. Na pierwszy rok nauki do szkoły Realnej zapisało się 52 uczniów, z których większość, jak mówią kroniki szkoły, stanowiła młodzież katolicka. Choć już wtedy do szkoły uczęszczali uczniowie uniccy (zapewne narodowości ukraińskiej) i wyznania mojżeszowego. Ta wielonarodowościowa mozaika będzie występować aż po rok 1939, obejmując również grono pedagogiczne. Stanowiło to ogromny atut placówki. Poprzez nawiązanie do tradycji wielonarodowościowej Rzeczypospolitej kształtowała z jednej strony postawy tolerancyjne, z drugiej zaś poprzez wzajemne przenikanie charakterów i mentalności narodowych umożliwiała wzrost kulturowy, który odbywał się drogą przejmowania i adaptacji różnych wzorców.

Pierwszymi nauczycielami w szkole byli A. Dryja, Wł. Ślebodziński, J. Łopatyński i ks. Bruno Janiewski. Profesorowie byli zawsze bardzo mocną stroną tarnobrzeskiego gimnazjum. Wielu z nich posiadało tytuły i dorobek naukowy (U. Szumska, Z. Szewera, ks. T. Gunia, M. Marczak), a niektórzy byli wybitnymi działaczami oświatowymi w skali kraju (M. Radomski, S. Sobiński). Znamienną cechą nauczycieli gimnazjalnych było ich głębokie zaangażowanie w życie społeczne miasta. Stanowili niewątpliwą jego elitę intelektualną, wywierając decydujący wpływ na kształt tarnobrzeskiej inteligencji. Trudno przecenić na przykład wkład J. Wojnasa w powstanie tarnobrzeskiego sportu, I. Płonki w rozwój harcerstwa czy ks. T. Guni w kształtowanie się życia politycznego.

Swoją rangę szkoła zawdzięcza sprawnym administratorom. Spośród 14 dotychczasowych dyrektorów należy wymienić tych, których działania doprowadziły do ich wzrostu. Stanisław Sobiński był organizatorem szkoły, nadając jej właściwy kształt i charakter; Michał Radomski wprowadzał ją w czas niepodległej Rzeczpospolitej i w nowe, związane z tym realia i wyzwania. Roman Janicki był tym, który wdrażał w szkole tzw. reformę jędrzejewiczowską oraz stanowił swoisty pomost pomiędzy okresami: przed- i powojennym, próbując ocalić dla tego drugiego to, co było najwartościowsze w tradycji szkoły. Na powojenne jej dzieje największy wpływ wywarł niewątpliwie Józef Jakubowicz, za kadencji którego wybudowano internat i nowy budynek szkoły.

Jednak historia tarnobrzeskiej szkoły, to przede wszystkim jej uczniowie. Oni stanowili i stanowią sens jej istnienia. Absolwenci tarnobrzeskiej "wszechnicy" są dojrzałym owocem, wyrosłym z ziarna sianego przez nauczycieli w czasie długich lat nauki. Po tych owocach najlepiej poznać i ocenić szkołę. Wśród uczniów i absolwentów tarnobrzeskiej szkoły można wyróżnić poszczególne grupy, roczniki i narodowości. Wszystkich ich jednak cechowało jedno: umiejętne połączenie zdobytej wiedzy z postawą moralną i społeczną. Otwartość na otaczający świat, brak lęku przed stawianiem pytań i życie według określonej hierarchii wartości, to cechy które kształtowane były w murach szkoły.

Miała ona także własnych bohaterów. W pierwszej fazie jej istnienia byli nimi nauczyciele i uczniowie, którzy złożyli swoje życie na ołtarzu Ojczyzny w walkach legionowych i wojnie z bolszewikami w 1920 roku. Do ich szeregu dołączyli następni; żołnierze walk obronnych z września 1939 roku, żołnierze państwa polskiego i wszystkich frontów II Wojny światowej. Po wojnie symbolem bohaterstwa stała się postawa uczniów i nauczycieli związanych MRO. Tarnobrzeskie gimnazjum było także miejscem, gdzie kształtowano postawy społeczne uczniów, przygotowując ich do działań nakierowanych na budowę społeczeństwa obywatelskiego. Służyły temu liczne organizacje działające na terenie szkoły, począwszy od harcerstwa, na PCK kończąc. Ich animatorami byli nauczyciele, którzy stanowili społeczną elitę również poza szkołą, stając się inicjatorami większości przedsięwzięć w mieście.

Ścisłe więzy szkoły z miastem sprawiły, iż trudno zrozumieć jego dzieje na przestrzeni ostatniego wieku bez uwzględnienia tego fenomenu, jakim był wpływ nauczycieli i uczniów na losy tego nadwiślańskiego grodu. Zawsze byli oni obecni w przełomowych momentach historii Tarnobrzega. Tak było w 1918 roku w trakcie odzyskiwania nie podległości, podczas obrony miasta w 1939 roku, jak też w okresie siarkowej prosperity oraz solidarnościowego zrywu w 1980roku. Podjęte 100 lat temu dzieło trwa do dzisiaj, a czas zweryfikował jego owoce i znaczenie. Od przyszłych pokoleń zależeć będzie, czy zachowa ono swój blask. Szkoła na przestrzeni stu lat lat swego istnienia miała dwóch patronów: Hetmana Jana Tarnowskiego i Mikołaja Kopernika. Obie postacie łączy ze sobą nie tylko czas, w którym żyli, ale także fascynacja gwiazdami. Kopernik poddawał je obserwacji, zaś dla Tarnowskiego obecne były w rodowym wezwaniu "Tendite in astra viri". Składając życzenia szkole na następne sto lat, życzymy jej przede wszystkim takich nauczycieli i uczniów, którzy będą mieli odwagę sięgać gwiazd.