Gdyby kózka nie skakała,…

Dodano 2022-04-07, w dziale inne - archiwum

Przysłowia, porzekadła i powiedzenia to zwykle przykład paremii, czyli jednostki językowej wywodzącej się z doświadczenia i mądrości ludowej. Nie zamierzam jednak zagłębiać się w ich etymologię, a w znaczenie, bo chciałabym zapoznać was z moimi ulubionymi. Podejrzewam, że każdy z was, drodzy czytelnicy, zna wiele różnych przysłów, porzekadeł i powiedzonek i również ma swoje ulubione, dlatego postanowiłam pokazać wam moją listę TOP 20. Może nie wszystkie z nich oddają dzisiejsze realia, ale sądzę, że mimo to nie straciły swej aktualności.

20. Żyd okpi Niemca, diabeł Żyda, Rusin diabła, a Rusina niewiasta. Znalazłam kiedyś dwa znaczenia tego przysłowia („kobiety są najbardziej przebiegłe” oraz „każdego obcego należy podejrzewać o przebiegłość i chęć wykiwania innych), ale przemawia do mnie tylko to pierwsze. Drugie znaczenie ukazuje według mnie jedynie nasze narodowe uprzedzenia wobec niektórych innych nacji. To jedno z tych przysłów, które nie pasuj /pliki/zdjecia/przy1_4.jpg e do dzisiejszych realiów, ale jego znacznie, ukazanie płci żeńskiej jako niezwykle przebiegłej, wydaje mi się bardzo trafne, dlatego też ląduje u mnie na 20. miejscu.

19. Nieobecni racji nie mają, czyli zdanie lub interes osoby nieobecnej nie są brane z reguły pod uwagę. To powiedzenie bliskie jest dla mnie znaczeniowo innemu, a mianowicie „dzieci i ryby głosu nie mają”. Nie bardzo mi się to podoba, ale ze względu na prawdę z niego płynącą, zajmuje u mnie miejsce 19.

18. Szewc bez butów chodzi. co znaczy mniej więcej tyle, że osobie wykonującej określony zawód brakuje zazwyczaj rzeczy, które sama wytwarza. Szczerze mówiąc całkiem niedawno odkryłam to powiedzenie. A gdy uzmysłowiłam sobie, jak jest prawdziwe i jak często można je w życiu użyć, uznałam, że warto je tutaj przytoczyć.

17. Miłość, miłość rodzi. Mówiąc inaczej, jeśli potrafisz pokochać kogoś, to ciebie także ktoś pokocha. Miłość. Któż jej nie pragnie? To z kolei przypomina mi inne powiedzenie mówiące o tym, że dobro powraca. Co prawda uważam, że akurat ta mądrość nie zawsze się sprawdza, ponieważ miłość bywa niekiedy nieodwzajemniona, ale myślę, że w większości przypadków, gdy dzielimy się z innymi tak mocnym uczuciem bądź dobrem, to inni często odwzajemniają nam się tym samym.

16. Tłuc się jak marek po piekle. To powiedzenie ma dwa znaczenia, ale oba według mnie trafne („hałasować, zakłócać ciszę” i „wałęsać się bez celu zakłócając spokój”). Może was to zdziwiło, że słowo „marek” jest w tym powiedzeniu napisane z małej litery, ale dzieje się tak dlatego, że nie chodzi tutaj o imię, a o słowo „mara”, które oznaczało dawno temu pokutującą duszę (podobnie jest w powiedzeniu „nocny marek”). Poza tym bardzo ciekawe wydaje mi się porównanie robienia bezcelowego hałasu do marka w piekle. A jako że powiedzenie to nadal jest w codziennym użyciu, dlatego znalazło się również w moim rankingu.

15. Ze świętą Małgorzatą upał przybiera, kanikułę otwiera. To jedna z bardzo wielu, nie tylko w naszej kulturze, przepowiedni pogodowych. Oznacza ona, że po 20 lipca (tego dnia przypadają imieniny Małgorzaty) należy się spodziewać zauważalnego wzrostu temperatury i upałów. Naturalnie powiedzenie to mocno związane jest z polskimi realiami, a już w innych regionach świata nie miałoby sensu. Umieściłam je jednak na mojej liście /pliki/zdjecia/przy2_3.jpg z innego powodu. Jak byłam mała, często słyszałam w radiu piosenkę „Kanikuły” (a przynajmniej tak wygląda spolszczona wersja tego tytułu). Utwór ten od tej pory kojarzy mi się tak bardzo z wakacjami i upałem, że po prostu musiałam wstawić tę przepowiednię na moją listę.

14. I w Paryżu nie zrobią z owsa ryżu (istnieją również inne podobne, choć znacznie mniej „eleganckie” wersje tego przysłowia, które znaczą dokładnie to samo). Prawda we wszystkich nich zawarta jest absolutnie ponadczasowa. Nie chciałabym studzić waszego zapału, ale warto mieć świadomość, że pewne rzeczy są dla każdego z nas niemożliwe do wykonania bądź też nieosiągalne. Przysłowia tego używa się także po to, by wyrazić pogląd, że jeśli ktoś jest mało inteligentny, a przy tym nie ma zdolności ani chęci do nauki, to nawet najlepsza szkoła nie zapewni mu w życiu sukcesu.

13. Ani kura za darmo nie gdacze. Jedno z wielu przysłów, w których bohaterami są ptaki. Mówiąc inaczej, nie ma nic za darmo. Oczywiście wszyscy wiemy, że pieniądze szczęścia nie dają, ale co by nie mówić ułatwiają życie. Podoba mi się też użycie w tym przysłowiu słowa „kura”, dlatego przysłowie to zajmuje w mojej topce miejsce pod moją ulubioną liczbą.

12. Okazja czyni złodzieja, czyli „możliwość szybkiego, nieoczekiwanego wzbogacenia się jest pokusą do dokonania kradzieży”. Ludzie od zarania dziejów lubili gromadzić dobra oraz mieć jak najwięcej środków płatniczych. Niestety, często zdobywają je bardzo niegodziwie, co podkreśla słabość ludzkiej natury. Nie chciałabym jednak oskarżać nikogo o chciwość i podłość, bo wierzę, że istnieją również ludzie, którzy dorobili się majątków uczciwą drogą.

11. Kradzione nie tuczy. Przysłowie to z powodu zmiany znaczenia słowa „tuczy” jest dziś nieco inaczej wykorzystywane. /pliki/zdjecia/przy3_1.jpg Moja znajoma przekonywała mnie ostatnio, że „podkradając” komuś jedzenie (na przykład chipsy) nie przytyjemy, ponieważ „kradzione nie tuczy”. Może i tak, ale obecnie znaczenie jest zupełnie inne. Chodzi o to, że kradzież tylko pozornie przysparza korzyści, a znacznie częściej wiąże się z bardzo nieprzyjemnymi konsekwencjami. Dobrze jest zatem dokładnie sprawdzać znaczenia przysłów, które używamy, by później nie wynikały z tego jakieś nieporozumienia.

10. Fortuna często rozumowi przeczy. To już TOP 10. Często jest to prawda, szczególnie wtedy, gdy ktoś przechwala się swoim majątkiem, który odziedziczył albo pozyskał w jakiś nieuczciwy sposób. Dla mnie to jednak bardziej wyraz zwyczajnej ludzkiej zawiści, ponieważ wielu ludzi dzięki swoim umiejętnościom dorobiło się uczciwie majątku, a nawet jeśli weszli w jego posiadanie poprzez spadek, to potrafili go pomnożyć.

9. Łaska pańska na pstrym koniu jeździ. Jako że pstry to wielokolorowy, od razu nasuwa się znaczenie, tego przysłowia. Tym razem mowa jest o tym, że przychylność osób bogatych i na wysokich stanowiskach jest niestety zawsze zmienna i na pewno nie można na niej bardzo polegać. Życie potwierdza, jak bardzo prawdziwe jest to przysłowie. Kocham konie, dlatego uważam, że to porównanie jest piękne i należy mu się wysokie 9. miejsce.

8. Dobry i chleb z solą, byle z dobrą wolą. Urocze i prawdziwe. Wszyscy dobrze wiemy, że nawet najskromniejsza, ale szczerze ofiarowana gościna godna jest wdzięczności. Chyba się ze mną zgodzicie, że gościna u miłej osoby, która podejmie nas skromnie ale nasza obecność sprawi jej radość, jest z pewnością ważniejsza, niż uczta przy bogato /pliki/zdjecia/przy4_0.jpg zastawionym stole, ale wśród obcych sobie osób.

7. Jaka mać, taka nać. Podobnych temu powiedzeń jest w naszym języku naprawdę sporo. To jest jednak moim ulubionym. Słowo mać znaczyło kiedyś tyle co dziś matka, a nać to jak wszyscy wiemy „naziemna część roślin okopowych”. Powiedzenie to należy rozumieć jednak jako: „jaka matka, taka córka”. Intrygujące i jakże często prawdziwe,

6. Wilka nogi karmią. Mówiąc inaczej, aby coś osiągnąć należy włożyć wysiłek. To stara uniwersalna prawda. Podoba mi się głównie to, że znacznie tego przysłowia zostało tutaj przedstawione w sposób obrazowy (wilk, aby coś zjeść, musi polować, czyli właśnie biegać, używać nóg).

5. Chleb ma rogi, nędza nogi. Moją pierwszą piątkę otwiera właśnie to przysłowie i to z powodu chleba, który jest również bohaterem wielu innych przysłów. Wyobrażacie sobie pachnący bochenek chleba z rogami? Ujmujące - nieprawdaż. A jak je rozumiecie? Otóż tu chodzi o to, że ludzie zamożni stają się zuchwali i aroganccy, za to bieda uczy pokory oraz zaradności. Może nie jest to reguła, ale te rogi na chlebie mnie zaintrygowały.

4. Bogatemu diabeł dzieci kołysze, czyli bogatym jest zawsze w życiu łatwiej i zazwyczaj sprzyja im szczęście. Urzeka mnie fakt, że porównania w polskich przysłowiach są barwne i często aż tak niesamowite. Wyobraźcie sobie tok myślenia osoby, która wpadła na pomysł tego powiedzenia. W opozycji do tego przysłowia widziałabym z kolei to, że „biednemu zawsze wiatr w oczy”.

3. Pamiętaj chemiku młody, wlewaj zawsze kwas do wody! Moje podium otwiera właśnie to powiedzenie, bardzo często cytowane w szkołach na zajęciach chemii. Stoi za tym pewnie mój sentyment do pierwszych lekcji chemii. Może nie jest ono jakoś specjalnie wydziwione, /pliki/zdjecia/przy5.jpg ale naprawdę lubię to powiedzenie i uważam, że warto je zapamiętać.

2. Rzadko ten jastrząb kuropatwę schwyci, który się za całym ugania stadem. Srebro w mojej topce dla tego oto przysłowia. W użyciu nie słyszałam tego przysłowia nigdy, może ze względu na jego długość, a szkoda, bo jest bardzo na czasie. Oznacza ono mnie więcej to, że „zachłanność nie popłaca”. Dzięki analizie zachowań ze świata zwierząt, powstał taki właśnie opis, który zachwyca swoją prostotą i miażdży przesłaniem.

1. Gdy na świętego Prota jest pogoda albo słota, to na świętego Hieronima jest deszcz albo go ni ma. Miejsce pierwsze. Może spodziewaliście się na tym miejscu czegoś bardziej racjonalnego, ale to mój ranking, a ja uważam je za najpiękniejsze i przezabawne. Zazwyczaj powiedzenia pogodowe przepowiadają pogodę w określony dzień, ale to jest inne. Genialne.

Może nie znaliście tych przysłów, porzekadeł i powiedzeń, a może wręcz przeciwnie znaliście je wszystkie. Chciałam przedstawić wam jednak moje ulubione typy, które znalazły się na tej liście nieprzypadkowo. Zauważyłam także, że ostatnio używamy je coraz rzadziej, a jeśli już, to często w złym kontekście. Może warto to jednak zmienić, bo to przecież nasze kulturowe dziedzictwo.

Grafika: