Język dezinformacji   

Ludzie zawsze bronili swoich przekonań, wartości i tradycji, traktując je w pewnym sensie jak sacrum, którego zbezczeszczenie równe było niekiedy wypowiedzeniu wojny. Umocnieniu tego stanu towarzyszyły zmiany w warstwach społecznych, rewolucje czy wojny, w których to liczył się duch walki o lepsze jutro, o wartości, których należy bronić do ostatniej kropli krwi, a czasem też o jednostkę, jak to miało miejsce w nazistowskich Niemczech czy ZSRR. Propaganda na stałe weszła do języka wojny i jest traktowana jako coś pejoratywnego, wręcz odpychającego. Czym jednak właściwie jest, jak ją wykorzystywano, i jak zapisała się na kartach historii?

Propaganda [łac. prōpāgāre – rozszerzać, krzewić] to celowe oddziaływanie na zbiorowości i jednostki zmierzające do pozyskania zwolenników i sojuszników, i wpojenia jak największej ilości ludzi pożądanych przekonań, i wywołanie określonych dążeń bądź zachowań. Tak więc propaganda to nic innego jak narzędzie indoktrynacji i agitacji określonych grup społecznych dla własnych korzyści. Aparat propagandowy wprowadza zwolenników w stan podniosłości, dumy i próżnej radości. To zazwyczaj bardzo umiejętnie spreparowany stek bzdur stosowany do manipulacji intelektualnej i emocjonalnej. Propaganda to stosowanie przeróżnych metod perswazji tj. prowokacji, dezinformacji, tendencyjnej selekcji i interpretacja faktów, które to stają się niekiedy z czasem nośnikiem przymusu moralnego, a nawet przemocy psychicznej i symbolicznej. Propaganda jest więc spreparowanym przekazem informacji, którego odbiorcą nie jest człowiek racjonalny, lecz emocjonalny, posługujący się myślowymi i poznawczymi stereotypami, i człowiek zanurzony w świecie wartości, i symboli kulturowych. Propaganda jest zatem przekazem adresowanym do tzw. zwyczajnego człowieka, przekazem potocznym, egalitarnym i nasyconym, wywołującym głębokie emocje obrazami. Propaganda obecna była chyba we wszystkich wcześniejszych epokach i kulturach, lecz odgrywała też w nich różne role o nierównym tym dzisiejszej znaczeniu.

Prawdziwy rozkwit tej formy manipulacji opinią publiczną miał jednak miejsce dopiero w XIX wieku, pod wpływem ukształtowania demokratycznej, parlamentarnej formy rządów; stopniowego upowszechniania praw wyborczych; rozwoju mechanizmów walki wyborczej; kształtowania się opinii publicznej, częściowo niezależnej w korzystaniu ze źródeł informacji od ośrodka władzy i poszczególnych sił politycznych; rozwoju dużych ruchów społecznych, związków zawodowych i partii politycznych. Bodźcem, który bardzo istonie przyczynił się do rozwoju propagandy, stało się doskonalenie techniki i zasięgu środków masowego przekazu (prasa, film, radio, telewizja, wideo, internet). Czynnikiem stymulującym stały się też cechy sytuacji historycznej (epoka wielkich ideologii, masowych ruchów politycznych i ustrojów autorytarnych oraz totalitarnych, a także globalizacja rywalizacji mocarstw, konfliktów i wojen i globalna konfrontacja systemów ustrojowych). Kształt współczesnej propagandy określają mechanizmy kultury masowej, w tym wzorce i techniki reklamy stosowane do upowszechniania idei kulturowych, religijnych i politycznych.

Propaganda zyskała szczególne znaczenie w sferze politycznej, gdzie stała się swego rodzaju bronią używaną do walki wyborczej, parlamentarnej i pozaparlamentarnej oraz wywierania nacisku, kontroli, podporządkowania, rządzenia, w służbie partii rządzących lub sił dążących do przejęcia władzy albo wręcz obalenia istniejącego ustroju. Cele nie są bowiem osiągane jedynie poprzez dezinformacje, czy mówienie półprawdy, ale także na innych płaszczyznach np. ekonomicznej, socjologicznej.

Propaganda odgrywa szalenie istotną rolę w ruchach społecznych i ustrojach totalitarnych (komunistycznych i faszystowskich) oraz w systemach autorytarnych. Propaganda totalna zakłada całkowite uzależnienie odbiorcy od nadawcy, zanik jego samodzielności myślenia, zatarcie różnicy między informacją o obiektywnych faktach, a narzuconą mu ich oceną i jest agresywna (demaskowanie, podporządkowanie, kształtowanie różnych uprzedzeń i poparcia). Propaganda może być także narzędziem polityki hegemonistycznej i ekspansjonistycznej jak również polityki globalnej, w tym też instrumentem walki różnych systemów ustrojowych w skali międzynarodowej lub lokalnej. Wyrazem tego jest wojna psychologiczna, ingerencja w sprawy wewnętrzne innych krajów, głównie dywersyjna, zmierzająca do destabilizacji danego państwa (bloku), zmiany układu sił, podważenia społecznego poparcia dla ośrodka władzy lub ustroju bądź sił opozycyjnych. Polega przy tym z reguły na oddziaływaniu informacyjnym i emocjonalnym, wspartym oddziaływaniami ekonomicznymi (służącymi tylko uzależnieniu) i kulturowym, metodami prowokacji politycznej, presji dyplomatycznej czy też demonstracji militarnej.

Przykładem takiej propagandy była narracja III Rzeszy zmieniająca się wraz ze zmiennymi kolejami II Wojny Światowej: „Zwyciężyliśmy” (1940), ustąpiło „Zwycięstwo jest bliskie” (1941), „Musimy zwyciężyć” (1942), „Nikt nie odbierze nam zwycięstwa” (1943), „Przez poświęcenia do zwycięstwa”(1944), aż po finalne „Zwycięstwo jest naszym przeznaczeniem” (1945), które znacząco zmieniało semantyczne znaczenie słowa „zwycięstwo”. Propaganda radziecka, u podstaw której leżały ideologie Marksizmu czy Leninizmu, głosiła moralność radziecką i rewolucyjną moralność proletariatu. Jej celem było takie ukształtowanie postaw społeczeństwa, aby podlegało samokontroli (bez udziału służb bezpieczeństwa), a przy tym wychowanie w uwielbieniu dla władzy (którą ukazywano jako spełnienie procesu dziejowego i najwyższy cel marzeń), przy jednoczesnej nienawiści do wszystkiego tego, co od władzy państwowej nie pochodziło lub uniemożliwiało jej ogarnięcie całości życia społecznego. Ci, którzy nie ulegali propagandzie, traktowani byli na równi z wrogami i zastraszani siłą władzy, która „wszystko wie i wszystko przewidziała”. Walka ze złym zgniłym Zachodem, który żywi się zepsutym do cna według komunistów kapitalizmem, ukazywana na plakatach w czasie Zimnej Wojny była idealnym przykładem na to, jak prężnie i skrupulatnie działała radziecka propaganda. Taka mentalność pozostała w społeczeństwie rosyjskim do dziś, co przejawia się obecnie narracją, którą prowadzi Duma Państwowa przeciwko Zachodowi i Ukrainie podczas trwającego właśnie konfliktu zbrojnego na terenie tego kraju.

Zleceniodawca propagandy ma zawsze do realizacji cel, który wymaga redukcji jednostkowej wolności wyboru. W tym celu wszyscy twórcy propagandy tworzą wspólny, silnie uwodzący ludzi obraz rzeczywistości, którego akceptacja pociąga jednak za sobą wiążące konsekwencje dla wyborów światopoglądowych i egzystencjalnych. Obraz rzeczywistości stworzony przez twórców propagandy staje się pułapką, w której człowiek nie ma już możliwości wywierania wpływu na wizję świata, której jest świadomy. Wszelkie obserwacje, których i tak dokonuje, potwierdzają bowiem jedynie to, co on już o świecie dobrze wie, gdyż propagandowa wizja rzeczywistości jest tak skonstruowana, że potrafi wszystko wyjaśnić człowiekowi, który ją zaakceptował.

Grafika:

• i.redd.it
• i.redd.it
• i.redd.it
• i.redd.it
• i.redd.it