Sztuka po japońsku
Nowoczesne azjatyckie państwo wyspiarskie, monarchia z długą historią, kraj Kwiatu Wiśni i Wschodzącego Słońca. Wszystkie te skojarzenia od razu przywodzą nam na myśl Japonię. Piękny i praktycznie w każdej dziedzinie szalenie rozwinięty kraj. Nie da się ukryć, że na przestrzeni wieków sztuka japońska rozwijała się inaczej niż sztuka zachodnia i wyróżnia się artystyczną tradycją obejmującą szeroki zakres stylów i technik, których nie widywaliśmy w Europie czy Ameryce, a mam tu na myśli shodo (sztuka kaligrafii na jedwabiu i papierze), suiseki, (sztuka eksponowania kamieni oraz skał), origami (sztuka składania papieru), ikebana (sztuka układania kwiatów), haiku (pisanie poezji), kintsukuori (sztuka naprawiania wyrobów z ceramiki z wykorzystaniem metali szlachetnych), bonsai (sztuka miniaturyzowania drzew), czy tradycyjne japońskie malarstwo i drzeworyty.
Co prawda te typowe dla tego kraju, a wcześniej nieznane w innych częściach świata odmiany, są dziś wszędzie bardzo dobrze znane, ale moim zdaniem wciąż mało doceniane, dlatego też postanowiłam niektóre z nich wam przybliżyć.
Origami - sztuka składania papieru. Warto wiedzieć, że nazwa ta powstała znacznie później, niż ten sposób spędzania czasu, który jednych relaksuje, a drugich doprowadza do szewskiej pasji. Otóż pierwotna nazwa, a mówiąc precyzyjniej nazwy, powstały w okresie Edo (1603 - 1868), gdy władzę sprawowali shoguni z rodu Tokugawa, to orisue albo origata. To pochodne czasownika „oru” oznaczającego składanie bądź zginanie. Później nazwa ta przekształciła się w orimono (złożony przedmiot), a dopiero na przełomie XIX i XX wieku powstało określenie origami, które funkcjonuje do dziś i znaczy złożony papier.
Sztuka origami pojawiła się w tym kraju w zasadzie z chwilą pojawienia się papieru, który przywędrował tu z Chin. Naturalnie na początku, z racji bardzo wysokiej ceny papieru, sztuką tą zajmowali się jedynie nieliczni i wyłącznie ceremonialnie. Jednak z każdym kolejnym rokiem powstawało coraz więcej manufaktur produkujących papier, co sprawiło, że jego cena zaczęła szybko spadać i stał się produktem powszechnie dostępnym. Tak właśnie sztuka ta trafiła pod strzechy.
A jakie były pierwsze popularne wzory? Oczywiście te powiązane z dominującą w tym kraju religią. Jednym z pierwszych niereligijnych wzorów było tzw. noshi, rodzaj złożonego klina, 
cienkiego paska, który dodany do prezentu miał przynosić szczęście. Bardzo popularne była również para motyli, które symbolizowały parę młodych, i którymi zdobiono butelki sake na weselach.
Suiseki – ten rodzaj sztuki (umieszczanie kamieni w misach z wodą lub na tacach) widuje się dziś także i u nas, ale jest jeszcze mało rozpowszechniony. Słowo to oznacza po prostu wodę i kamień. To także skrót od słowa sansui-keiseki, którym określa się „kamienie przedstawiające naturalny krajobraz”. Moim zdaniem to esencja japońskiej estetyki. Chodzi o to, by pojedynczy kamień pozwalał nam dostrzec potęgę i piękno natury w makroskali. Na pewno warto zwrócić uwagę także i na to, że sztuka suiseki jest nierozerwalnie związana ze sztuką ikebany i bonsai. Wspierają się i uzupełniają, ukazując bardzo specyficzne podejście Japończyków do natury i otaczającej ich rzeczywistości. Japońskie Stowarzyszenie Suiseki podzieliło kamienie według następujące kryteriów: tōyama-ishi – kamienie przypominające góry w oddali; shimagata-ishi – kamienie mające kształt wysp; iwagata-ishi – kamienie odwzorowujące nadmorskie skały; taki-ishi – kamienie jak górskie wodospady; kuzuya-ishi – kamienie przypominające wiejskie chaty i sugata-ishi – kamienie oddające kształty świętych, postaci ludzkich lub zwierząt.
Bonsai, to na pozór prosta sztuka, ale gdy człowiek wgłębi się w temat, to zobaczy, że jednak jest to dosyć skomplikowane. Bonsai to sztuka miniaturyzowania drzew, które sadzi się tylko w płaskich ceramicznych donicach. Efekt uzyskiwany jest przez lata, zarówno przez staranne przycinanie, ograniczanie korzeni, jak i a może przede wszystkim pielęgnację uwzględniającą właściwości danej rośliny. 
Tak wiec w potocznym rozumieniu – to zminiaturyzowane rośliny o sztucznie wymuszonym, płytkim systemie korzeniowym, umieszczone w płaskim naczyniu. Nie muszę przekonywać, że to wręcz syzyfowa praca, ponieważ z powodu ciągłego wzrostu, praca nad drzewkiem właściwie nigdy się nie kończy. Całe kompozycje z takimi drzewkami są bardzo często uzupełniane odpowiednimi kamieniami (suiseki) oraz rośliami (kusamono i ikebana), o których napisze przy innej okazji, ponieważ to bardzo obszerny temat. Bonsai są również klasyfikowane. Najbardziej popularny jest następujący podział: shōhaku-bonsai – kompozycje tworzone z drzew iglastych, wiecznie zielonych; zōki-bonsai – kompozycje tworzone z drzew i krzewów liściastych, zmieniających kolory w zależności od pory roku; hana-mono – kompozycje tworzone z roślin pozwalających na docenienie piękna kwiatów; mimono-bonsai – kompozycje tworzone z roślin ozdobnych, dopełniających wizualny efekt swoimi owocami. Stylów jest równie dużo, a każdy z nich charakteryzuje się czymś innym. Jedynym wspólnym elementem jest to, że w każdym stylu chodzi o pielęgnowanie drzewka.
Haiku, nazywane też hokku i haikai, chociaż właściwie już same nazwy różnią się od siebie. Haikai to dłuższy utwór składający się z kilkunastu do nawet kilku tysięcy wersów. Pierwszy wers nosi zawsze nazwę hokku (dosł. wers wejściowy). Natomiast określenie haiku powstało z wyodrębnienia pierwszego wersu jako samodzielnego utworu (innymi słowy hokku z haikai stało się samodzielnym utworem), stąd nazwa haiku (żartobliwy wers). Naturalnie haikai oraz hokku zawierają znaczenie haiku, ale nie odwrotnie. Okres Edo był największym rozkwitem i dla tej dziedziny sztuki. Za jej twórcę uznaje się Matsuo Basho. Proces kompozycji wyglądał następująco. Najpierw układano hokku o liczbie sylab: 5 + 7 + 5 (pisanych w jednej linijce), a odpowiedzią na to było waki (dosł. kolejny wers) o liczbie sylab 7 + 7 (również napisanych w jednej linijce).
Słowo haikai oznacza żart i rzeczywiście pierwsze utwory haikai no renga (żartobliwa pieśń wiązana) były bardzo żartobliwe i lekkie w porównaniu z klasyczną poezją tanka (tematem tym również zajmę się przy innej okazji, ale dziś chciałabym tylko powiedzieć, że to jedna z najstarszych form poezji w Japonii). Oczywiście poziom żartu uzależniony był od twórcy. Haikai w sferze publicznej stał się medium treści wulgarnych, ale wybitni poeci tego nurtu posługiwali się inteligentnym humorem. Matsuo Basho zrezygnował jednak z humoru na rzecz impresji, wzruszenia i kontemplacji przyrody.
Sztuka Japonii jest urozmaicona i bardzo bogata, ale jej specyficzna estetyka, bardzo odległa od europejskich nurtów artystycznych. Europejczycy docenili jednak asymetrię, spokojne barwy, tradycyjną symbolikę, koncepcję ulotnego piękna i brak podziału na sztukę wysoką i użytkową, odkrywając przy tym nieznany im dotąd świat japońskich obyczajów, strojów i akcesoriów.
Grafika:
Komentarze [1]
2022-04-14 23:40
Od zawsze fascynowała mnie kultura Kraju Kwitnącej Wiśni, jak dobrze widzieć, że grono nas, pasjonatów, nie jest wcale tak wąskie!
- 1
