Tarnobrzeski modernizm
Modernizm to kierunek w architekturze, będący pełnym odejściem od stylów historycznych oraz wszelkiej stylizacji, który zdominował dwudziestowieczne budownictwo. Po powtarzającej się przez setki lat sekwencji naprzemiennie występujących stylów klasycznych, inspirowanych kulturą starożytną i dynamicznym stylem okresu średniowiecza lub baroku, do głosu doszła nowa ideologia architektoniczna. Ideologia użyteczności i funkcjonalności oparta w całości na idei minimalistycznej formy. Choć architekci patrzą obecnie na ten styl raczej krytycznie, to przez ostatnie dziesiątki lat uważano, że to będzie styl przyszłości.
Przykłady modernistycznego budownictwa możemy oczywiście odnaleźć również w naszym mieście. Tarnobrzeg jest bowiem nowym miastem, w którym większość budowli powstała po połowie ubiegłego wieku. Rozwój naszego miasta był mocno związany z odkryciem w jego pobliżu potężnych złóż siarki i z ich wydobyciem oraz przetwórstwem. Dlatego chyba nikogo nie dziwi, że Tarnobrzeg był na początku miastem sypialnią, z powtarzalnymi blokowiskami z wielkiej płyty. Z czasem zaczęły jednak tu powstawać także obiekty o innym charakterze, oczywiście w stylu modernistycznym.
Najbardziej charakterystycznym z nich jest chyba budynek sądu okręgowy, który wzniesiono w centrum miasta w latach 80. minionego wieku. Przed jego budową dominującym akcentem architektonicznym centrum Tarnobrzega był pochodzący z XVII wieku, trójnawowy kościół wybudowany w stylu barokowym (pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP) oraz przylegający do niego trzypiętrowy klasztor oo. Dominikanów, postawiony na rzucie bardzo zbliżonym do kwadratu, z małym dziedzińcem wewnątrz. Aby jednak uzmysłowić mieszkańcom naszego miasta dominację władzy świeckiej nad kościelną, podjęto wówczas ważną decyzję budowy wspomnianego monumentalnego gmachu w jego pobliżu. Summa summarum postawiono bardzo wysoki budynek, który nie tylko zdominował wyglądem kościół ale i całą zabudowę okolicy. Fasada budynku złożona jest ze szklanych paneli przeciętych pasami metalu, które akcentują wertykalną sylwetkę budynku. Masywne ściany boczne pokryte zostały płytkami przywodzącymi na myśl ceglany mur i zwieńczone u szczytu załamaniami, które nadały mu znacznie bardziej dynamicznego charakteru. Przy wejściu do budynku postawiono szerokie kolumny, które odcinają optycznie wyższe kondygnacje, nadając tym samym konstrukcji pewnej lekkości.
Nieopodal budynku sądu znajduje się również pawilon handlowy, znany wśród tarnobrzeżan jako „hala targowa”. Bryła i wykończenie tego obiektu nawiązują stylem do budynku sądu okręgowego. Tu również elewacja została pokryta płytkami w kolorze cegły, a tym co zwraca szczególną uwagę jest ekspresyjny, połamany kształt dachu, który w narożnikach konstrukcji przyjmuje formę dwuspadzistą. Przy wejściach dach jest jednak zasłonięty, ponieważ ściana frontowa została zwieńczona wysoko. I choć budynek jest parterowy to w ścianie frontalnej znajdują się wycięcia, w których spodziewalibyśmy się zobaczyć okna, ale tych tam jednak nie ma. Fasada jest wizytówką tego budynku i w założeniu architekta ma zapewne zachęcać przechodniów do wejścia. Za to boczne ściany są bardzo mocno przeszklone, co sprawia, że sprzedawane tam towary mogą zostać lepiej wyeksponowane.
Trzecim, chyba najokazalszym przykładem modernistycznej architektury, jest niewątpliwie budynek banku PKO BP. Obiekt zlokalizowany jest również w samym centrum miasta, przy skrzyżowaniu głównych ulic i przyciąga wzrok swoją ekspresyjną orraz dynamiczną formą. Od frontu widoczna jest główna sala obsługi klientów. Jej półokrągła ściana została nieznacznie cofnięta w stosunku do reszty budowli. Charakterystyczne zagięcie ściany w półokrąg bardzo dobrze eksponuje przeszklenia zapewniające świetną widoczność. Od frontu elewacja została pokryta cegłą, co w pewien sposób łączy ten obiekt z budowlami wspomnianymi wcześniej. Jednakże najciekawszym elementem konstrukcji są podcienia oparte na kolumnach. W wielu miejscach dach zdaję się wystawać poza obrys budynku, ale jest wtedy podparty na solidnych kolumnach, które są jednak zupełnie pozbawione jakichkolwiek zdobień. Nieco z boku widać drugie, znacznie okazalsze wejście do wnętrza, które prowadziło niegdyś do drugiej mniejszej sali przeznaczonej dla klientów banku. Gzyms dachu osłaniający wejście w tym miejscu także został podparty na kolumnach, ale cieńszych i zaokrąglonych. Choć oryginalny wygląd sali obsługi klientów się nie zachował, 
to elementem przypominającym o latach świetności banku jest nadal jej sufit z charakterystyczną szachownicą przywodzącą na myśl kasetony, w którą wkomponowano elementy oświetlenia. Monumentalny charakter tej budowli zdecydowanie współgra z jej przeznaczeniem.
Ciekawostką architektoniczną, o której chciałbym wspomnieć, jest również obecny wygląd budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej, którą umiejscowiono w zaadaptowanym na ten cel budynku pełniącym prze z wiele lat funkcję synagogi. Prace projektowe rozpoczęły się w latach 60. ubiegłego wieku i mimo wielu trudności, na jakie napotkano tak na etapie projektu jak i realizacji, udało się doprowadzić budowę do końca na początku lat 70. Obiekt został oczywiście przebudowany w myśl modnej wówczas koncepcji modernizmu. Wyraźnie widać to z zewnątrz. Choć architekt zachował dawny kształt budowli, to zrezygnował, zgodnie z duchem modernizmu, z jakichkolwiek zdobień. A wszelkie dopuszczone przez nadzór zmiany w bryle obiektu (np. dobudowanie części parterowej) były podyktowane wyłącznie zmianą funkcji budynku (na przykład pojawienie się wielu okien).
A co powiecie o naszej szkole? To projekt, który powstał w zgodzie z obowiązującą w latach 60. tendencją budowania w zwartej zabudowie miejskiej szkół tanich i typowych. To również kolejny w naszym mieście przykład architektury modernistycznej (budynek oddano do użytku w roku 1974). W tamtym okresie każdy projekt budynku szkolnego poddawano obowiązkowej standaryzacji, dlatego stawiano je najczęściej z gotowych prefabrykatów, co bardzo skracało czas budowy. W związku z trwającą zimną wojną, projekty tzw. „tysiąclatek” musiały także uwzględniać schrony przeciwlotnicze oraz możliwość przekształcenia ich w razie wojny w szpitale polowe. Musiały naturalnie spełniać 
również wymagania precyzyjnie określone w rozporządzeniach Ministra Infrastruktury i Budownictwa oraz Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, czyli mówiąc krótko musiały być wykonany z takich materiałów i w taki sposób, by zapewniały uczniom absolutne bezpieczeństwo. Nasz „Kopernik” oczywiście wszystkie te warunki również spełnia. Poza tym należy do budynków średniowysokich, czyli takich, które posiadają co najmniej jedną kondygnację nadziemną. Pierwotnie bryła obiektu składała się z 3 budynków, ustawionych w rzucie przypominającym kształt podkowy, co pozwoliło stworzyć pośrodku wielofunkcyjny dziedziniec. Architektonicznie bryła budynku jest prosta, a on sam jest funkcjonalny, wyposażony we wszystkie niezbędne instalacje, z przestronnym i bardzo wygodnym ciągiem komunikacyjnym.
Modernizm zmienił oblicze architektury i urbanistyki przed ponad stu laty i trwa w najlepsze do dziś. Ba, nadal uważany jest za styl nowoczesny ze względu na prostotę i funkcjonalność obiektów i umiejętność wykorzystania przy ich budowie zarówno nowoczesnych materiałów jak i rozwiązań technologicznych i inżynieryjnych. W naszym mieście jest jeszcze wiele nie mniej ciekawych obiektów. Może więc w trakcie kolejnego spaceru warto przyjrzeć się bliżej niektórym z nich? Zapewniam was, że każdy z nich ma ciekawą historię, która tylko czeka na to, aby ją odkryć.
Grafika:
Komentarze [4]
2020-04-22 10:30
Potrafisz zaciekawić. Zgrabnie napisany tekst. Widać, że poszukałeś trochę informacji.
2020-04-09 17:19
@fanatyk dworca pkp. Nasz dworzec PKP to niestety nie jest już przykład architektury modernistycznej
2020-04-08 14:43
Bardzo fajny artykuł, ale brakuje mi tutaj nadmienienia cudu architektonicznego tj. dworca pkp.
2020-03-31 16:17
Dawno nie przeczytałem tak fajnego artykułu w Lesserze. Mógłby być dokładniejszy (budowa sądu skończyła się o ile dobrze kojarzę w drugiej połowie lat 90.) Ale i tak gratuluję!
- 1
