Cztery stare rzeczy
Państwo środka. Maj 1966. Przewodniczący Komitetu Politycznego Komunistycznej Partii Chin i przywódca Chińskiej Republiki Ludowej, Mao Zedong, obawia się, że jego główni polityczni rywale odsuną go od władzy po nieudanych reformach, które przeprowadzał w latach 1958-1962. Wspólnie z wiernymi jego idei maoizmu przygotowuje się do wielkiej kontrofensywy, w której ma zamiar rozprawić się ze swoimi politycznymi przeciwnikami.
Reformy liberalnych polityków, skupiających się wokół Liu Shaoqi, Deng Xiaoping i Chen Yun, zapoczątkowały okres tzw. regulacji gospodarki, wyprowadzając kraj z ruiny, w którą wprowadził ją Mao Zedong. Sukces przeciwników politycznych Mao był widoczne gołym okiem. Ich polityka ekonomiczna doprowadziła do szybkiego rozwoju rolnictwa i przemysłu lekkiego, a także wzrostu eksportu i podaży na rynku wewnętrznym. W planowanej na lata 1966–1970 trzeciej pięciolatce założono dalszy rozwój rolnictwa oraz rozbudowę przemysłu ciężkiego. Dla Mao ich polityka gospodarcza była jednak drogę do przywrócenia w kraju kapitalizmu, a na to zgodzić się nie chciał.
Mao Zedong mógł liczyć na wsparcie armii dowodzonej przez Marszałka Lin Biao. Lin był największym indoktrynatorem maoistycznym w szeregach armii. Zlikwidował w chińskiej armii mundury i rangi wzorowane na armii radzieckiej, za to zaszczepił w żołnierzach zapał do rewolucyjnej walki wewnętrznej. To nie kto inny tylko on zainicjował Ruch Kształcenia Socjalistycznego, który miał w ramach tej organizacji propagować maoistowskie rozwiązania gospodarcze. Sztandarowym przykładem było utworzenie zmilitaryzowanej brygady rolniczej Dazhai, osiągającej rzekomo niewyobrażalne wyniki w uprawie ziemi. Jak się jednak później okazało, była to mistyfikacja, bo brygada otrzymywała zboże, a także pieniądze od Lin Biao. Wspomniany ruch miał jednak stworzyć wzorzec przykładnego obywatela, oddanego ideom przewodniczącego partii. W 1964 roku Mao stworzył i opublikował Czerwoną Książeczkę, w której to opisał swoją koncepcję państwa oraz zawarł wytyczne dla obywateli. Książeczka ta była wydawana od 1964 roku. Zawierała przedmowę napisaną przez marszałka Biao, która była wyrazem kultu jednostki wobec przewodniczącego Mao i 33 rozdziałów, które z kolei zawierają 427 cytatów wybranych z artykułów, książek i przemówień Mao. Książeczka była wydawana oryginalnie w formacie A6, aby każdy obywatel mógł ją zawsze nosić przy sobie. Zachęcano również obywateli do uczenia się tych cytatów na pamięć.
Preludium dla rewolucji był artykuł propagandowy Yao Wenyuana z 10 listopada 1965 roku, którego autor przejechał się po tych wszystkich, którzy odważyli się mieć odmienne zdanie w kwestiach politycznych i gospodarczych od przewodniczącego Mao. Mówiąc krótko artykuł był wymierzony we wszystkich przeciwników Przewodniczącego oraz jego żony Jiang Qing, która w tym okresie aktywnie działała na polu kultury.
Za początek rewolucji kulturowej uważane jest posiedzenie biura politycznego KC KPCh z 16 maja 1966 roku, podczas którego utworzono Grupę do Spraw Rewolucji Kulturalnej, w skład której weszli najbardziej radykalni działacze partyjni. Co istotne, grupa ta podlegała od samego początku bezpośrednio Mao. Publicznie obwieszczono, że zadaniem tejże grupy jest walka z zakamuflowanymi antysocjalistycznymi działaczami burżuazyjnymi, którzy ukrywają się w strukturach partii. Chociaż do wymienienia wrogów z imienia jeszcze nie doszło, to do pierwszej czystki i owszem (18 maja). Jej ofiarą padł burmistrz Pekinu Peng Zhen, który miał odwagę publicznie skrytykować działania żony Mao. W trybie natychmiastowym został on pozbawiony stanowiska, a wraz z nim kilku innych jego sprzymierzeńców, w tym oficer Luo Ruiqing – główny przeciwnik Lin Biao. Wydarzenia z posiedzenia biura szybko spotkały się również z odzewem w środowisku uczniowskim. 25 maja na pekińskim uniwersytecie Beida pojawiła się pierwsza gazetka z rewolucyjnymi sloganami, ale chyba większe znaczenie miała jednak gazetka, która pojawiła się cztery dni później na Uniwersytecie Tsinghua. Jej autorzy zaproponowali utworzenie tzw. „Czerwonej Gwardii”. Studenci wraz z młodymi robotnikami mieli organizować się w oddziały czerwonogwardzistów (hunwejbinów), głoszących potrzebę przejęcia władzy na uczelniach, w wojsku i w administracji (naturalnie ślepo oddanych Mao). Ich wyróżnikiem miały być mundurki i czerwone opaski z napisem. 1 czerwca Renmin Ribao (gazeta KPCh), obwieściła że dni „wrogów” są już policzone. Ci przerażeni „wrogowie”, na czele z Liu Shaoqi, próbowali jeszcze powstrzymać niechybnie zbliżający się bunt. Działania, które miały ostudzić zapał Czerwonej Gwardii spełzły niestety na niczym. W dniach 1–12 sierpnia odbyło się z udziałem czerwonogwardzistów (przy nieobecności połowy członków) nadzwyczajne plenum KC, które usunęło Liu Shaoqi ze stanowiska wiceprzewodniczącego partii, mianując na to miejsce Lin Biao. Plenum przyjęło również 16-punktową deklarację, stanowiącą program rewolucji kulturalnej.
18 sierpnia na placu Niebiańskiego Spokoju w Pekinie (Tian’anmen) Mao Zedonga i Lin Biao zorganizowali wiec, na który przybyło ok. 11 milionów czerwonogwardzistów. Zgromadzeni skandowali wyrazy uwielbienia w stronę przewodniczącego oraz cesarza. Lin Biao zachęcił wtedy czerwonogwardzistów do buntu i zwalczania innych idei, a także starych zwyczajów i obyczajów”. Wyraził to dokładnie takimi oto słowami: „Zatłuczcie tych, co są u władzy, a kroczą drogą kapitalistyczną, zatłuczcie reakcyjne, burżuazyjne autorytety, zmiećcie wszystkie złośliwe diabły i złe demony. Zniszczcie po prostu Cztery Stare Rzeczy: stare myśli, starą kulturę, stare zwyczaje i stare nawyki. Myśl Mao musi teraz zapanować i przekształcić ducha, aż siła ducha przekształci materię.”
Od tego spotkania czerwonogwardzistów z Mao kraj pogrążył się w rewolucyjnym chaosie. Czerwonogwardziści najpierw rozprowadzali tylko propagandowe ulotki, broszury i listy z nazwiskami rzekomych kontrrewolucjonistów, a także przygotowywali i odgrywali sztuki o propagandowej treści. Następnym krokiem było prowadzenie oszczerczych kampanii, które skierowane były przeciwko rzekomym kontrrewolucjonistom, tortury i rabowanie ich domów. Czerwonogwardziści w ramach walki z „czterema starymi rzeczami” wdzierali się do domów i niszczyli wszystkie sprzęty, które kojarzyły im się z kapitalizmem i burżuazją (drogie meble, książki, szachy, eleganckie ubrania, płyty gramofonowe itp.) Zaczęli prześladować artystów, a nawet atakować na ulicach zwyczajnych przechodniów, którzy nosili ich zdaniem modne i nazbyt zdobione ubrania. Kobietom ze „zbyt wymyślnymi” fryzurami przycinano włosy. Za ciężką przewinę uznano śpiewanie dzieciom kołysanek czy puszczanie latawców.
Nie wolno było obchodzić tradycyjnych świąt, praktykować kultu przodków ani organizować ceremonii ślubnych i pogrzebowych. Zrywano szyldy sklepów i restauracji, a placom i ulicom nadawano nowe nazwy o rewolucyjnym brzmieniu. Zamykano lub wyburzano miejsca kultu religijnego (pagody, świątynie, kościoły), a ich wyposażenie na miejscu niszczono. Likwidowano także szkoły i uniwersytety. W ramach walki ze „starzyzną” zniszczono ogromną liczbę zabytków, m.in. wyburzono pochodzące z początku XV wieku mury miejskie Pekinu. Zakazane Miasto uniknęło zniszczenia z rąk hunwejbinów tylko dlatego, że premier Zhou Enlai wprowadził na jego teren wojsko. W podobny sposób Zhou uratował m.in. Jaskinie Mogao, świątynię na Tai Shan, a także Cesarskie Obserwatorium Astronomiczne. Chińska kultura zamarła na kilka lat. Według oficjalnych szacunków podczas kampanii niszczenia „czterech starych rzeczy” tylko w Pekinie zniszczono 4922 zabytki spośród 6843 zarejestrowanych.
Na początku 1967 armia otrzymała rozkaz „wspierania lewicy”, co doprowadziło prawie do wojny domowej. W tym samym czasie rozpoczął się także proces przejmowania kontroli w strukturach samorządowych. Usuwano ze stanowisk i poddawano okrutnym represjom wielu polityków i urzędników administracji. Tworzono nowe organa władzy samorządowej (tzw. komitety rewolucyjne), które składały się w większości z członków Czerwonej Gwardii oraz żołnierzy. W wielu miejscach dotychczasowe władze stawiały zbrojny opór (np. w Syczuanie i Guangxi), ale Mao wzywał zawsze w takiej sytuacji do pomocy wojsko. Wspierali je także w takich akcjach czerwonogwardziści (broń zdobywali napadając na transporty z pomocą dla walczącego Wietnamu). W Pekinie oblegano siedzibę premiera Zhou Enlaia, który na terenie rządowego kompleksu Zhongnanhai ukrywał wielu ludzi prześladowanych przez Czerwoną Gwardię. W wyniku tych czystek około 3 miliony działaczy partyjnych zesłano do reedukacji w specjalnie utworzonych „szkołach 7 Maja”.
Punktem zwrotnym okazały się wydarzenia w Wuhan, które miały miejsce pod koniec lipca. Gdy lokalni dowódcy wojskowi sprzymierzyli się z oddziałem Czerwonej Gwardii, który nie cieszył się poparciem Grupy do Spraw Rewolucji Kulturalnej, do miasta przybyła delegacja na czele z ministrem bezpieczeństwa Xie Fuzhi. Wszyscy delegaci zostali tuż po przyjeździe aresztowani i pobici. Wydarzenia te dały Mao do myślenia. Uświadomił sobie fakt, że sprawy zaszły za daleko i w sierpniu nakazał wojsku przywrócenie porządku. Armia rozbiła oddziały Czerwonej Gwardii. Około 14 milionów Hunwejbinów zostało zesłane do pracy w wiejskich komunach. Po ustabilizowaniu sytuacji w państwie Mao Zedong został otoczony kultem. Był traktowany jak Bóg, którego trzeba bronić i wysławiać ponad wszystko.
W dniach 1-24 kwietnia 1969 roku odbywał się dziewiąty zjazd KPCh. Przyjęto na nim nowy statut, na mocy którego Lin Biao został uznany „najbliższym towarzyszem broni” Mao i jego oficjalnym następcą. Lin Biao stał się oficjalnie drugą osobą w państwie. Relacje między nim a Mao pogorszyły się w 1970 roku, gdy wpływy Lin Biao stały się niebezpiecznie duże. Lin wykorzystywał wojsko do osiągnięcia coraz większych wpływów politycznych, obsadzając aż 45% Komitetu Centralnego partii przedstawicielami podlegającej mu armii. Mao Zedang nie mógł przejść obok tego obojętnie. 13 września 1971 roku w oficjalnym komunikacie podano, że Lin Biao zginął w katastrofie lotniczej nad Öndörchaan w Mongolii, podczas ucieczki do ZSRR. Kulisy śmierci Lin do dziś pozostają tajemnicą. Według oficjalnej wersji po porażce na II plenum Lin wraz synem miał zorganizować próbę puczu wojskowego określanego jako „Projekt 571”. W porozumieniu z grupą wojskowych mieli wysadzić pociąg, którym to Mao wracał do Pekinu.
Próba zamachu została udaremniona, wobec czego Lin Bao miał rzekomo podjąć decyzje o ucieczce wraz z członkami rodziny do ZSRR. Nigdy nie odnaleziono ciała samego Biao. Wielu komentatorów politycznych na świecie uważa, że cała ta sytuacja miała być wynikiem gry politycznej prowadzonej przez Mao Zedonga i Zhou Enlaia, który w czasie rewolucji kulturalnej zdystansował się od partyjnych ekstremistów, ratował zabytki kultury i gospodarkę, co o dziwo pozwoliło mu zachować zajmowane stanowiska (premier i minister spraw zagranicznych). Uważano go powszechnie za polityka umiarkowanego i obdarzonego rozsądkiem, stąd cieszył się w kraju ogromną popularnością.
Śmierć jednego z najważniejszych graczy spowodowała walkę o sukcesje. Po śmierci Biao przewagę w rankingach zaczął zyskiwać premier Enlai, który zaczął odbudowę państwa po ekscesach związanych z czerwonogwardzistami. To on, wykorzystując wzrost swojej pozycji, zainicjował porządkować instytucje rządowe i minimalizować w nich wpływów Grupy ds. Rewolucji Kulturalnej. Odżyły także stosunki dyplomatyczne, czego dowodem miała być wizyta w Chinach prezydenta USA Richarda Nixona.
Zhou Enlaia zmarł 8 stycznia 1976 roku. W przededniu chińskiego Święta Zmarłych (4 kwietnia) studenci zorganizowali na cześć premiera na placu Tian’anmen wielotysięczny wiec, który przerodził się w wielką demonstrację przeciwko bandzie czworga. Gdy w nocy Wang Hongwen, członek KC KPCH, kazał wysłać na plac 200 ciężarówek, by wywieźć z placu wszystkie przyniesione przez ludzi wieńce złożone u stóp Pomnika Bohaterów Ludu. Plac otoczyła milicja. Tłum, wyraźnie poruszony tym, co się działo, nie pozostawał bierny. Lewaccy radykałowie za zamieszki obwinili swojego głównego przeciwnika politycznego Deng Xiaopinga (Zhang Chunqiao nazwał go wprost „szeptanym zdrajcą”). Po południu nadano komunikat nawołujący do rozejścia się i potępiający tych, którzy wspierali ten ruch jako wykolejonych kapitalistów. Znakomita większość pozostała jednak na placu i dalej demonstrowała swoje poparcie dla Zhou Enlaia.
Kilka godzin później wpuszczono na plac oddziały bojówkarzy, wyposażonych w pałki i wspomaganych przez wojskowych w celu spacyfikowania demonstrantów. Doszło do starć. Pobito kilka tysięcy osób, aresztowano, a potem osadzono więzieniach około 60, natomiast nigdy nie podano oficjalnej liczby ofiar śmiertelnych, a takie też były. Władza próbowała oczywiście wybielić swoje poczynania. Następnego dnia po mieście jeździły ciężarówki przystrojone czerwonymi sztandarami, chwalącymi skuteczne działania rządu na rzecz powstrzymania demonstrantów. Maszyna propagandowa jednak tym razem zawiodła, a próby obarczenia odpowiedzialnością i zdyskredytowania w oczach społeczeństwa Deng Xiaopinga spełzły na niczym.
9 września 1976 zmarł Mao Zedong. Zgodnie z jego ostatnią wolą, władza przeszła w ręce Hua Guofenga. Członkowie bandy czworga byli mocno rozgoryczeni decyzją Mao. W prasie rozpoczęły się ataki na Hua i jego najbliższe otoczenie. W spodziewanej rozgrywce o władzę banda czworga mogła jednak liczyć tylko na poparcie Szanghaju i Mandżurii (stanowili 40% członków Biura Politycznego i stali także na czele pięciu z jedenastu okręgów wojskowych). Członkowie bandy czworga próbowali przejąć kontrolę nad armią, bo to dałoby im klucz do władzy w państwie. W całym kraju zaczęło jednak narastać niezadowolenie, zaś w Pekinie doszło do masowych demonstracji przeciwko władzy, brutalnie rozpędzonych przez policję. Banda czworga próbowała przeciągnąć na swoją stronę następcę Mao, Hua Guofenga, jednak ten ostatecznie pod wpływem grupy zwolenników Deng Xiaopinga oskarżył całą „czwórkę” o próbę dokonania zamachu stanu i wydał nakaz natychmiastowego ich aresztowania. W nocy z 5 na 6 października 1976 roku wszyscy członkowie bandy czworga (Zhang Chunqiao, Wang Hongwen, Yao Wenyuan oraz Jiang Qing - czwarta żona Mao Zedonga ), zostali aresztowani przez wojsko w gmachu KC. Na wieść o aresztowaniu całej bandy czworga na ulice chińskich miast wyszły rozentuzjazmowane tłumy, dając wyraz swojej ogromnej radości. Wydarzenie to jest uważane za koniec rewolucji kulturalnej.
Grafika:
Komentarze [0]
Jeszcze nikt nie skomentował. Chcesz być pierwszy?
