Zalane sumienie   

Józef Piłsudski powiedział: „Nie może być sprawiedliwej Europy, bez niepodległej Polski”. Posłużę się jeszcze cytatami marszałka, ale teraz chciałbym dokonać parafrazy już przytoczonego. „Nie może być sprawiedliwej Europy bez sprawiedliwej Polski”. Ależ proste i oczywiste. Wszyscy wiemy, czym jest sprawiedliwość. Podajmy pierwszą lepszą definicję - z Wikipedii rzecz jasna: „równe, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich”. A teraz pytanie: Czy Polska jest sprawiedliwa? Moim zdaniem nie. A czemu o tym piszę?

Ostatnio telewizja podniosła trzy wiążące się z pojęciem sprawiedliwości sprawy: kontrowersje wokół filmu „Tajemnica Westerplatte”, nieumieszczenie pewnych nazwisk na liście IPN-u oraz kwestię emerytur byłych funkcjonariuszy SB. Każda z tych spraw napawa mnie niepokojem. Dlaczego? Bo widzę w nich zagrożenie dla sprawiedliwości, która podobno jest „ostoją Rzeczypospolitej”.

Zacznę od filmu. Nie będę go oceniał, bo przecież jeszcze nie miałem okazji go obejrzeć. Ba! Nikt nie miał, bo film jeszcze się nawet nie ukazał. O co więc całe zamieszanie? O prawdę historyczną, a raczej jej brak oraz o atak na legendę. Tylko, że te dwie rzeczy (prawda i legenda) niewiele mają ze sobą wspólnego. A czego potrzebujemy bardziej? Słuchając opinii Polaków, możemy dojść do wniosku, że legendy.

Scenariusz „Tajemnicy…” wywołał wielkie oburzenie. Major Sucharski pociągający wódkę z ukrytej w kieszeni butelki, biegający nago żołnierze i rozstrzeliwanie dezerterów. Nie wiem, czy są to fakty. Autor scenariusza i reżyser, Paweł Chochlew, twierdzi, że oparł się na relacjach żyjących świadków oraz rodzin tych, którzy już zmarli. Póki co nie przedstawił jednak na to dowodów, więc nie mogę mu wierzyć. Ale nie mogę założyć również, że żadna z tych rzeczy się nie zdarzyła. Dlaczego? Może po prostu dlatego, że nie ma ludzi idealnych. Jan Peszek, występujący w tej produkcji, powiedział, że takie przedstawienie bohaterów „uczłowiecza” ich. Jest w tym trochę racji. Czy nieskazitelna Ligia z „Quo Vadis” bardziej przypomina nam bohaterkę poważnej, historycznej prozy, czy księżniczkę zza siedmiu mórz? Idealny bohater wydaje się mało przekonywujący, jeśli chodzi o jego autentyczność.

Jeżeli ekscesy na temat Westerplatczyków okażą się kłamliwe, nasunie się wniosek, iż twórcom filmu chodziło o wywołanie sensacji i lepszą sprzedaż biletów. Jeśli natomiast zostaną potwierdzone, będziemy musieli położyć na jednej szali prawdę, na drugiej zaś legendę. I to właśne ten dylemat, o którym piszę. Czy chcemy Polski sprawiedliwej, czy wspaniałej i nieskazitelnej. Czy chcemy wiedzieć, czy może wielbić?

Jeden z polskich noblistów konflikt ten rozwiązał na korzyść legendy i wielbienia. Mowa tu oczywiście o Henryku Sienkiewiczu, którego powieści historyczne ukazały Polskę i Polaków od jaśniejszej strony, zatajając niektóre fakty. Pisarza krytykował już jego kolega po fachu – Bolesław Prus. Wtedy jednak literatura tendencyjna, ta „ku pokrzepieniu serc”, mogła zostać usprawiedliwiona. Przekorne stwierdzenie - coś, co nazwałem „niesprawiedliwością” zostało usprawiedliwione. Ale moim zdaniem było to jak zabicie w obronie własnej. Sienkiewicz mógł zabić prawdę historyczną w obronie niepodległości - pośrednio, a bezpośrednio nadziei i woli walki Polaków, od których ta niepodległość zależała.

Czy jednak w obecnym świecie nadal potrzebujemy sztuki „ku pokrzepieniu serc”, czy musimy naszą narodową dumę wspomagać używkami w postaci mitów? Owszem, jest nam wtedy dobrze, fajnie i przyjemnie. Ale tracimy kontakt z rzeczywistością. Mówimy o zbrodniach OUN-UPA, ale zapominamy o bezduszności Polaków na Ukrainie w XVII i XVIII w., bo Sienkiewicz o tym „trochę nie napisał”.

Bo przecież nie mieści się w głowie, że Polacy mogli też popełniać zbrodnie. Ale jeśli teraz zdarzają się morderstwa, gwałty i napady, to czy nie mogli dopuścić się ich żołnierze? Czy nie mścili się nigdy w okrutny sposób? Stwierdzić, że my „nigdy nikogo”, to jakby powiedzieć, że w jakimś europejskim kraju nigdy nie spadł deszcz. Takie czyny można zrozumieć, to była wojna. Tak - właśnie trzeba je zrozumieć i o nich wiedzieć. Nie można schować tego pod dywan. Raczymy się tą polewką, która nas krzepi. Ale i coraz bardziej uzależnia. Zamyka na świat. Nie chcemy słyszeć żadnej krytyki pod naszym adresem. Prawda tonie, na wierzch wypływa legenda, chwała, bohaterowie.

Nie twierdzę w żadnym wypadku, że nie należy im się cześć. Wprost przeciwnie, sam brałem udział np. w apelu na cześć por. J. Sarny. Ale z szacunku do tych wielkich ludzi nie róbmy z nich sztucznych posągów, pozwólmy im zachować człowieczeństwo. Jeśli coś jest za dobre, to sprawia wrażenie oszukanego. Wyobraźmy sobie taki tekst: „wspaniały, dzielny, bohater bez skazy, który nawet przez sekundę nie pomyślał o poddaniu się”. A teraz taki: „modna bluza z dobrego materiału, nie brudzi się i nie mnie, niewiarygodnie niska cena”. Czy chcemy, aby nasi bohaterowie kojarzyli się z oszukanym towarem z wyprzedaży.

Jestem dumny z wielkich Polaków. Są oni wspaniałym owocem naszej Ojczyzny. I nie można pozwolić na to, aby ktoś zrobił z tych owoców „jabola” do zalewania zawiedzionych nadziei, kompleksów i porażek. Może to zbyt ostre stwierdzenie, ale wymusza je na mnie nie patriotyzm, ale zwykłe ludzkie poczucie przyzwoitości. Rozpisałem się bardzo na temat braku samokrytycyzmu. Zatem o Solidarności i SB-kach następnym razem.

Teraz jeszcze konkluzja. Śmiem twierdzić, że lepsza trzeźwość i prawda, nawet ta niewygodna. Szanujmy i czcijmy bohaterów, ale tych ludzkich i prawdziwych, nie „anielskich” i wyperfumowanych, pod ciężką maską makijażu. Nie warto zalewać naszego sumienia. Nie warto chyba upijać się legendami, krzepiącym trunkiem uwarzonym na bazie wielkości naszego narodu. Świeży owoc wyjdzie nam na zdrowie, a po trunkach zawsze kac zostanie. Tak, tutaj ten moralny.

Grafika:

http://republika.pl/blog_ja_3976511/5279269/tr/prawda.jpg